Артыкулы: Мацвей Іванавіч Дзясяты

Мацвей Іванавіч Дзясяты (?, г. Таропец—пасля 1507) — кнігапісец.

Быў 10-м сынам у шляхецкай сям’і, адсюль мянушка. Усе браты і сёстры прынялі манаства, сярод іх быў ігумен Полацкага Прадцечанскага манастыра Яўфімій, але Мацвей Іванавіч застаўся свецкай асобай. Склаў і перапісаў т.зв. «Дзесятаглаў» — першы збор біблейскіх кніг у ВКЛ, які ўключаў кнігі Старога і Новага запаветаў (акрамя Пяцікніжжа і гістарычных) і дадатак — слоўнік незразумелых слоў. Праца над кнігай была пачата ў 1502 у Вільні і скончана ў 1507 у Супрасльскім Дабравешчанскім манастыры. Праца вялася, як мяркуюць некаторыя вучоныя, па заказу царкоўных улад як адказ на стварэнне ў Расіі першага поўнага збору біблейскіх кніг (Генадзіеўская Біблія), але дакладны заказчык невядомы. Сам Мацей указвае, што працаваў па ўласнай ініцыятыве. «Дзесяціглаў» — шэдэўр беларускага сярэдневяковага кнігапісання, адна з найбольш аздобленых беларускіх рукапісных кніг. Мае вялікі фармат, упрыгожана 1 шматфігурнай мініяцюрай, 18 застаўкамі ў неавізантыйскім стылі, 250 буйнымі шматколернымі ініцыяламі (у кампазіцыі ўключаны выявы жывёл і птушак) і некалькімі дзесяткамі тонкіх кінаварных ініцыялаў. Зборнік быў укладам Мацвея Іванавіча ў Супрасльскі манастыр, дзе захоўваўся да 19 ст., цяпер зберагаецца ў бібліятэцы РАН у Санкт-Пецярбургу.

С.Цямчын мяркуе, што Мацей склаў у Супрасльскім манастыры 3-ю (паўднёва-заходнюю, літоўскую) рэдакцыю зборніка Ізмарагд.

Падрабязнасці:

Филарет (Гумилевский). Библейские книги 1507 года // Известия Отделения русского языка и словесности Императорской АН. Т. 8 (1859—1860). Ч. 2. С. 144—150.

Лавров П.А., Айналов Д.В. Библейские книги 1507 г. // Slavia. Praha. 1933—1934. R. XII. S. 1—2. S. 82—112.

Алексеев А.А., Лихачева О.П. Супрасльский сборник 1507 г. // Материалы и сообщения по фондам отдела рукописной и редкой книги БАН СССР. Л., 1978.С. 54—88.

Голенченко Г. «Людем посполитым русского языа к пожитку». Из истории книжных связей Белоруссии с Россией и Украиной в XVI—середине XVII в. // Свитязь. Альманах библиофилов Белоруссии. Минск: Беларусь, 1989. С. 50—52.

Нікалаеў М. Палата кнігапісная. Мн., 1993.

Нікалаеў М.В.«Дзесятаглаў» — Супрасльскі зборнік кніг Бібліі 1507 года // Минские епархиальные ведомости. 2007. № 2. С. 77—80.

Нікалаеў М.В. Кніжная культура Вялікага Княства Літоўскага. Мінск: БелЭн, 2009. (Гісторыя беларускай кнігі. У двух тамах. Т. 1). 423 с.

Темчин С.Ю. Матвей Десятый и составление третьей (литовской) редакции Измарагда // Kalbotyra. Vilnius, 2010. 54 (2). С. 169—178.

Темчин Сергей. Роль Матвея Десятого в православной культуре Великого Княжества Литовского // Latopisy Akademii Supraskiej. Vol. 1. Prawosławni w dziejach Rzeczypospolitej. Białystok, 2010. С. 27—34, ил.

Калугин В.В. Книги пророков в Библии Матфея Десятого 1502—1507 годов // Славяноведение. 2017. № 2. С. 26—39.

© Валерый Пазднякоў, 2006, 2014, 2017