Артыкулы: Хілінскі Багуслаў Самуэль

Хілінскі Багуслаў Самуэль (каля 1632—1668), дзеяч кальвінісцкай царквы, перакладчык Бібліі на літоўскую мову.

Мяркуецца, што нарадзіўся ў в. Святаазёры каля Сейн у Гарадзенскім павеце. Бацька — пратэстанцкі святар Адрыян Хілінскі. Б.С.Хілінскі вучыўся ў Кейданскай кальвінісцкай гімназіі. У 1652 прызначаны катэхістам у Біржы. У 1654 выехаў на вучобу ва ўніверсітэт у г. Франекер (Фрызія), дзе правёў год. З 1657 жыў у Англіі, у Оксфардзе 2 гады з дапамогай мясцовых вучоных перакладаў Біблію на літоўскую мову (з галандскай). У 1661 збіраў грошы ў ВКЛ на выданне свайго перакладу. Біблія друкавалася ў Лондане ў 1660—1662 («Biblia, tateyiraRasztasSzwętasSenoirNaujoTestamenta»), аднак праца была спынена паводле рашэння кальвінісцкага сінода ВКЛ, незгоднага з перакладам Хілінскага. Ён безвынікова шукаў падтрымку літоўскіх і англійскіх пратэстантаў, памёр у нястачы ў Англіі.

Да пачатку 20 ст. захаваліся 3 няпоўныя асобнікі першадруку з перакладам Хілінскага. У 1932 Брытанскі Музей набыў рукапіс Новага Запавету, пасля чаго ў Вільні пачало рыхтавацца выданне гэтага рукапісу, аднак 2-я сусветная вайна перапыніла працу. Новы Запавет у перакладзе Хілінскага выдадзены полькімі моваведамі ў 1950—1980-х гг. (Чэслаў Кудзіноўскі, Ян Атрэмбскі, пры ўдзеле Станіслава Кота і Яна Сафарэвіча), Стары Запавет перавыдаецца ў Вільнюсе з 2008 (Гіна Кавалюнайтэ).

У беларускай гістарыяграфіі існуе памылковая думка, што Хілінскі пераклаў Біблію на беларускую мову.

Творы:

Biblia Litewska Chylińskiego. Nowy Testament. T. 2. Tekst / Wyd. Czesław Kudzinowski, Jan Otrębski. Poznań; Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1958. LXXVIII, 436 s.;

Biblia Litewska Chylińskiego. Nowy Testament. T. 3. Indeks / Wyd. Czesław Kudzinowski. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964. VIII, 169 s.;

Biblia Litewska Chylińskiego. Nowy Testament. 1. Fotokopie / Wyd. Czesław Kudzinowski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 1984. VII, 450 s. (рэцэнзія: Wojtkowiak Z. // Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia historica. III. Poznań, 1989. S. 295—296);

Lukšaitė Ingė. Samuelio Boguslavo Chilinskio «Biblijos vertimo į lietuvių kalbą pagrindimas» // Knygotyra. 2000. 36. P. 248—274;

Samuelio Boguslavo Chylinskio Biblija. Senasis Testamentas = Vetus Testamentum Lithvanicâ Lingvâ donatum a Samuelo Boguslao Chylinski / Parengė Gina Kavaliūnaitė. Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2008. cxliiij, 761 p. (рэцэнзіі: Belzen L.J. van: Faksimile-uitgave van Litouws Oude Testament. Invloed Statenvertaling zichtbaar in Chylinski‘s bijbelvertaling // Standvastig Statenvertaling. 2008. December. S.14—17; Schmalstieg William R. // Acta Linguistica Lithuanica. Tomus LVIII. Vilnae, MMVIII. P. 153—159; Lukšaitė Ingė // ArchivumLithuanicum. 2008. 10. P. 219—224).

Літаратура:

Stankiewicz Maurycy. Wiadomość o Biblii litewskiej drukowanej w Londynie 1663 roku i o rzekomym jej tłómaczu Samuelu Bogusławie Chylińskim. Kraków: G. Gebethner, 1886. 23 s. (Studia bibliograficzne na literaturą litewską. 1);

Palionis Jonas. Lietuvių literatūrinė kalba XVI—XVII a. Vilnius: Mintis, 1967. 332 p.;

Lukšaitė Ingė. Lietuviškos S.B.Chilinskio biblijos spausdinimo aplinkybės // Lietuvos TSR mokslų akademijos darbai. A serija. 1971. 1(35). P. 87—109;

Zinkevičius Zigmas. Lietuvių kalbosistorija. 3. Senųjų raštų kalba. Vilnius: Mokslas, 1988;

Kavaliūnaitė Gina. Istoriografinis Samuelio Boguslavo Chylinskio biblijos vertimo kontekstas ir vertimo šaltinio problema // Listuanistica. 1997. T. 3 (31). P. 74—82;

Kavaliūnaitė Gina. Chylinskio Naujojo Testamento vertimas ir jo šaltiniai: įrašai bei teksto taisymai // Acta Linguistica Lithuanica. 2001. 44. P. 105—128;

Kavaliūnaitė Gina. Adesyvas Chylinskio Naujojo Testamento vertime // Acta Linguistica Lithuanica. 2001. 45. P. 93—112;

Kavaliūnaitė Gina. Samuelio Boguslavo Chylinskio «Tėvemūsų» tradicija Europos poliglotiniuose leidiniuose // Archivum Lithuanicum. 3. Wiesbaden, 2001. P. 345—354.

Kavaliūnaitė Gina. The first printed Lithuanian Bible: Printed in London 350 yars ago // Tiltas. Journal of the British-Lithuanian Society. London, 2009. Vol. 10. P. 21—25;

Швэдзюк Міхась. Збіранне грошай у Англіі на выданне Бібліі на беларускай мове // Наша слова. 2009. 8 ліпеня. С. 3;

Kavaliūnaitė Gina. Historical sources bearing on Samuel Boguslaus Chylinski’s pursuits in England and the Netherlands and their echoes in the Grand Duchy of Lithuania // Lithuanian Historical Studies. 2011. 16. P. 7—28.

© Валерый Пазднякоў, 2006, 2014